در آبزی پروری برای افزایش تولید در واحد سطح و استفاده هر چه بیشتر از آب و فضای در دسترس روشهای مختلفی ابداع شده است که این امر در نهایت منجر به افزایش تولید پروتئین با کیفیت مطلوب و نیز سودآوری بیشتر برای تولید کننده خواهد شد. از آنجا که هدف صنعت آبزی پروری بهینه ساختن رشد و تولید ماهی بیشتر با کیفیت بالا است پرورش ماهی به صورت متراکم یک راهکار مناسب و مهم است. اما پرورش ماهی به صورت متراکم زمانی میتواند اقتصادی باشد که ماهی از سرعت رشد مناسب و میزان بقاء بالایی برخوردار باشد تا بتواند هزینه های مصرفی را جبران کند. تراکم یکی از عوامل مهم و مؤثر در بازدهی و سوددهی تجاری پرورش ماهی به شمار می آید. در واقع هر چه تراکم بالاتر باشد میزان تولید بیشتر می باشد و در نتیجه سوددهی و ارزش اقتصادی بیشتری را به دنبال خواهد داشت. از طرف دیگر تعداد ماهی های موجود در استخر بر میزان اکسیژن محلول تاثیر مستقیم دارد به طوریکه تراکم بیش از حد ماهی در استخر می تواند موجب مصرف و کاهش شدید اکسیژن شده و در نهایت باعث افزایش تلفات و مرگ و میر ماهی شود. بنابراین تعداد ماهی دراستخر بایستی متناسب با آب ورودی، مقدار اکسیژن محلول و کیفیت آب باشد. در جمعیتهای متراکم ماهی، رابطه بین سلامت و تراکم بالا از اهمیت ویژهای برخوردار است و در این شرایط تغذیه و کیفیت آب از عوامل مهم و تأثیرگذار روی سلامت ماهیها به شمار می آیند. تأثیر سوء عوامل استرس زا مثل تراکم در ماهیان بیشتر از موجودات خونگرم است بنابراین جهت پیشگیری از خسارت های اقتصادی و تاثیر نامطلوبی که احتمالاً شرایط محیطی در اثر تراکم بالای ماهیان بر ساختار فیزیولوژیکی ماهی وارد می سازند، نیاز به مدیریت علمی، کنترل کیفی آب و جلوگیری از بروز بیماریها و مقاومت در برابر آنها از طریق تقویت مکانیزم دفاعی بدن امری ضروری است. غذا یکی از نیازهای اساسی جهت تولید بالا و اقتصادی گونه های پرورشی می باشد و شرایط تغذیه ای روی سلامت ماهیان اثرگذاری مستقیم دارند. وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻲ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗـﻚ ﻳﺎﺧﺘﻪ اي ﻫﺎ، ﺳـﻠﻮل ﻫـﺎي ﮔﻴـﺎﻫﻲ و ﺳـﻠﻮ ل ﻫـﺎي ﭘـﺎره اي از ﺟﺎﻧﻮران ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﺟﺰء ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي ﻏﻴﺮاﻧﺮژي زاي ﺟﻴﺮه ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در ﺑﺪن دارﻧـﺪ. از آﻧﺠـﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻤﻲ در ﺳﻨﺘﺰ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ دارﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼ ﻗﺎدر به سنتز ویتامین نیستند، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺟﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎن ﭘﺮورﺷﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻻزم وﻛﺎﻓﻲ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد. ﻧﻘﺶ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ در ﺑﺪن ﺷـﺎﻣﻞ ﻛﻤـﻚ در رﺷـﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ، ﻣﺤﺮك اﻳﻤﻨﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ مثلی است. وجود ویتامینها برای بقاء و رشد و تولید مثل طبیعی حیوانات ضروری است. در جیره غذائی ماهی یازده نوع ویتامین محلول در آب و چهار نوع ویتامین محلول در چربی بكار می رود. نیاز های مربوط به ویتامینها در جیره غذائی تحت تاثیر اندازه، سن، میزان رشد، شرایط فیزیولوژیك، وضعیت سلامتی، تركیب جیره غذائی، پایداری جیره در آب، شرایط محیطی و همچنین دسترسی به ویتامینها از طریق مصرف مواد غذائی طبیعی و دخالت فلور میكروبی دستگاه گوارش قرار دارد. افت ویتامینهای محلول در آب در طول روند فرآوری و ذخیره اجزای جیره های نهائی و نفوذ آب در هنگام ورود آنها به آب ، از جمله عوامل تاثیر گذار بردسترسی به ویتامینها در آبزیان پرورشی هستند. به بطور كلی ویتامینهای به دو گروه، ویتامینهای محلول در آب كه شامل: ویتامینهای گروه B شامل: تیامین، ریبوفلاوین، پیریدوكسین، اسید پانتوتنیك، نیاسین، بیوتین، اسید فولیك، كولین، اینوزیتول ،اسید آسكوربیك و ویتامین های محلول در چربی شامل: ویتامینهای A، D، K و E. الف ) ویتامینهای محلول در آب تیامین(B۱) مقادیر مورد نیاز این ویتامین برای ماهی قزل آلای رنگین كمان ۱۲-۱۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور ۳-۲ میلی گرم به ازای هر كیلو گرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین ب 1 شامل نخود خشكیده، لوبیا، سبوس و مخمر خشك شده می باشند. ریبوفلاوین(B2) ریبوفلاوین در كوآنزیمهای بافتی، فلاوین منو نوكلئوتید(FMN ) ، فلاوین آدنین دی نوكلئوتید( FADN )، كوآنزیمهای بسیاری از آنزیمها از جمله گلوتاتیون ردوكتاز و دی آمینو اكسیداز یافت می شوند كه وجود این آنزیمها برای تجزیه پیرووات، اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه و تبدیل تریپتوفان به اسید نیكوتینیك ضروری می باشند. كاهش اشتها و كاهش فعالیت تغذیه ای اولین علامت هستند كه همراه با ترس از نور، كاتاراكت یك یا دو طرفی چشم، تشكیل عروق خونی جدید در قرنیه، خونریزی چشم، عدم تعادل و آنمی عمومی، تجمع رنگدانه تیره در بافتها، انقباض یا فشردگی شكم در آزاد ماهیان قابل توجه می باشند. آتروفی پوست برای برخی از انواع ماهیان همراه با تجمع رنگدانه بصورت غیر نرمال در پوست و عنبیه مورد توجه می باشد. جایگزینی ریبوفلاوین در جیره غذایی همه علائم بجز كاتاراكت گسترش یافته را كاهش می دهد. كاتاراكت یك طرفه بصورت برگشت ناپذیر بوده ودر طول زندگی ماهی باقی می ماند. كاتاراكت دو طرفی باعث گرسنگی طولانی ماهی و مرگ می گردد. علائم اولیه در آزاد ماهیان، كپورو گربه ماهی درگیری چشمی می باشد. علائم كمبود بطور خلاصه شامل تشكیل عروق خونی جدید در قرنیه، كدورت عدسی چشم، خونریزی چشمها، ترس از نور، تیرگی در دید، فقدان هماهنگی، تجمع رنگدانه های غیر طبیعی در عنبیه، انقباض یا فشردگی شكم، تیرگی رنگ، فقدان اشتها، كاهش رشد و آنمی می باشد. مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین كمان ۳۰-۲۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم و برای كپور ۱۰-۷ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع تامین كننده ویتامین ب2 شامل كبد، كلیه، شیر، قلب، مخمر، دانه های جوانه زده، بادام زمینی، سویا وتخم مرغ می باشند. پیریدوكسین(B6) مقادیر مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان ۱۵-۱۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است و برای كپور ۱۰-۵ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع ویتامین ب 6 شامل دانه كامل غلات،زرده تخم مرغ،بافتهای غده ای وكبد می باشند. اسیدپانتوتنیك(B3) نقش مهمی را در راههای متابولیسمی عمومی ایفا می كند همچنین در اكسیداسیون و سنتز اسیدهای چرب، كلسترول وفسفولیپیدها، انتقال انرژی فسفات، اكسیداسیون پیروات دخیل است. تحت شرایط استاندارد آزمایشگاهی تغذیه آزاد ماهی و ماهی قزل آلا با جیره غذایی فاقد اسید پانتوتنیك در درجه حرارت ۱۰-۱۵ درجه سانتی گراد باعث مصرف شدن اسید پانتوتنیك ذخیره شده در ظرف ۸-۱۲ هفته می گردد. آزمایش فیلامان های آبششی پرولیفراسیون بافت پوششی همراه با تورم و چماقی شكل شدن هر دو رشته های ثانویه آبششی یا تیغه های ثانویه را نشان می دهد. سرپوش آبششی متسع شده و سطوح آبششی با یك مایع اكسودایی پوشیده می شود. نكروز،زخم وآتروفی آبششها بهمراه آنمی بعد از كمبود بمدت طولانی گسترش می یابد. علائم كمبود طی ۴ هفته اصلاح جیره غذایی ناپدید می شود ولی زخم و نكروز باقی می ماند. علائم كمبود بطور خلاصه شامل چماقی شكل شدن آبششها ،سستی ،كاهش اشتها،زخم و نكروز،آتروفی سلولی،ترشح اكسودایی آبششها،تنبلی و كاهش رشد می باشند. مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلا ۵۰-۴۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای ماهی كپور ۴۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع ویتامین ب3 شامل سبوس غلات،مخمر،كبد،گوشت ماهی و طحال،قلب،ریه می باشند. نیاسین به شكل نیكوتینامید یك جزء تركیبی ضروری از دو آنزیم نیكوتینامید آدنین دی نوكلئوتید(NAD) و نیكوتینامید آدنین دی نوكلئوتید فسفات (NADP)می باشد. هردو آنزیم به عنوان دهنده و گیرنده هیدروژن در آزاد كردن انرژی از هر سه ماده مغذی انرژی زا ( كربوهیدرات ،چربی،پروتئین ) دخالت دارند. ذخایر نیاسین در مقایسه با سایر ویتامینها در شرایط آزمایشگاهی كمتر مصرف می شود و به آهستگی هم علامتهایش گسترش می یابد. كمبود نیاسین در ماهی كه در شرایط آزمایشگاهی و از جیره های غذایی حاوی نیاسین كم استفاده كرده بودند بین روزها ی ۴۰ الی ۵۰ ایجاد شد. كاهش اشتها وكاهش هضم غذا اولین علامتی بودند كه مورد توجه بود سپس ماهی تیره رنگ شده و به سمت غذا نمی رود. بدنبال این علائم ظهور زخمهایی در كولون، حركات نامنظم، ادم معده و كولون و اسپاسم عضلانی در حالتی كه ماهیها ظاهرآ خسته بنظر میرسند. كمبود این ویتامین زمینه ساز آفتاب سوختگی در ماهیانی كه در مكانهای باز و استخر های كم عمق یا نهرها پرورش می یابند، می گردد .كپور معمولی پر خونی پوست همراه با خونریزی زیر پوستی را نشان می دهد. علامتهای عمومی كمبود نیاسین در اكثر ماهیان شامل ضعف واسپاسم عضلانی همراه با كاهش رشد واشتها توصیف شده اند. مقدار مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین كمان ۱۵۰-۱۲۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور ۵۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع تامین نیاسین شامل مخمر،كبد،كلیه،قلب،بقولات ،شیر،تخم مرغ و…. میباشند. بیوتین(H) مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان ۵/۱-۱ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور ۱۵-۱ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع این ویتامین شامل مخمر، كبد، بافتهای غده ای، محصولات لبنی، زرده تخم مرغ می باشند. اسیدفولیك(Bc) وجود این ویتامین برای شكل گیری گلبولهای قرمزخون ضروری است. همچنین این ویتامین در مكانیسمهای انتقال تك كربنه مانند متابولیسم اسیدهای آمینه و بیوسنتز پورینها و پیریمیدینها دخیل است. در جیره های غذایی معدودی از حیوانات آزمایشگاهی(ماهی و…) كه عاری از اسید فولیك می باشند آنمی نورموكرومیك ماكرو سیتیك اتفاق می افتد. افزایش شمار سلولهای پیر با پیشرفت كمبود مشاهده می شود تا اینكه فقط تعدادی سلولهای پیر و دژنره در خون ماهی دچار كمبود مشاهده می شود. در بخش قدامی كلیه فقط سلولهای بالغ ظاهر می شوند كه قبلآ حضور نداشتند. سایر علائمی كه مشاهده می شوند شامل كاهش رشد، بی اشتهایی، آنمی عمومی، بی حالی، شكنندگی باله ها، تجمع رنگدانه تیره در پوست و آنفاركتوس طحال می باشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۱۰-۵ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع این ویتامین شامل مخمر، سبزیجات تازه، كبد، كلیه، بافتهای غده ای وبافتها و احشای ماهی ،همچنین حشرات حاوی گزانتو پروتئین هستند كه از فعالیت مشابهی با اسید فولیك برخوردار است. کوبالامین(B12) اسیداسكوربیك(C) یكی از اجزای ساختمانی بافتهای زنده و جزئی از تركیب اینوزیتول فسفو گلیسیریدها است و از طریق جلوگیری از تجمع كلسترول دارای خاصیت لیپوتروپیكی می باشد. بدین ترتیب در حفظ متابولیسم طبیعی چربی و كاركرد غشاها از اهمیت بر خوردار می باشد. علائم كمبود در آزاد ماهی، قزل آلا، كپورو گربه ماهی تغذیه شده بمدت طولانی با جیره های عاری از اینوزیتول شامل كاهش رشد، افزایش زمان تخلیه معدی، ادم، تیرگی رنگ و اتساع معده می باشند. علامت اصلی كمبود شامل مشاهده ماهیان با شكم متسع بدلیل عدم مصرف و هضم غذا همراه با كاهش رشد می باشد. مقدار مورد نیازبه شكل میواینوزیتول برای ماهی قزل آلای رنگین كمان و كپور۴۰۰-۲۰۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع این ویتامین شامل گندم، نخود خشكیده، مغز، قلب، بافتهای غده ای می باشند. كولین ویتامین A ویتامین D ویتامین E ویتامینK وجود این ویتامین برای رخداد مكانیسمهای لخته شدن خون، متابولیسم انرژی و تخفیف تاثیر آفلاتوكسین ضروری است. پروترومبین در ماهیهای تغذیه شده با جیره های عاری از ویتامین K 3تا ۵ برابر افزایش می یابد ودر كمبود طولانی مدت علائم آنمی و مناطق خونریزی در آبششها،چشم و بافتهای خونی ظاهر می شود. ماهیهایی كه با مقادیر پایین ویتامین در جیره پرورش داده می شوند افزایش توده سلولهای خونی آشكار می شود.مناطق خونریزی در بافتهای حساس مانند آبششها آشكار می شود.علائم اولیه كمبود شامل كاهش توده سلولهای خونی،خونریزی،آنمی شدید و درنهایت مرگ ماهی مجروح میباشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۱۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای میگو ۲۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین شامل سبزیجات تازه و برگدار،برگهای یونجه،سویا وكبد می باشند. منابع: ۱٫ علامه، س. ک. ۱۳۸۳. بررسی اثر تراکم بر رشد و ضریب تبدیل خوراک ماهی قزل آلای رنگین کمان. مجله پژوهش و سازندگی (در امور دام و آبزیان). شماره ۷۰، صفحات ۷۰-۲۳٫ ۱٫ AIFP (2004). Inventory of feed producers in Nigeria. Published by Aquaculture and Inland Fisheries Project. Annex II of the National Special Program for Food Security with the Agriculture Development Program in all states and FCT Abuja, Nigeria. pp.1-8. ۲٫ Hung, S. S. O. 1991; Sturgeon, Acipenser spp. In : Handbook of Acipenser spp. In : Handbook of Acipenser Nutrient requirements of finfish. Wilson, R. P (Ed.). CRC press. pp 153-160. ۳٫ Moreau., R., Dabrowski, K. 1996. Ascorbic acid status affected by dietary treatment in the Siberian sturgeon (Acipenser baeri dietary treatment in the Siberian sturgeon (Acipenser baeri dietary treatment in the Siberian sturgeon ( ; Brandt): tissue concentration, mobilization and L-gulonolactone |
آخرین دیدگاهها